พื้นที่โครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงเพื่อแก้ปัญหาพื้นที่เฉพาะ

ที่มาและความสำคัญ

พื้นที่สูงของประเทศไทยมีชุมชนอาศัยอยู่จำนวนมาก โดยส่วนหนึ่งเป็นชุมชนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ห่างไกล และยากลำบากเป็นพิเศษ ทำให้มีชีวิตและความเป็นอยู่ยากลำบาก และขาดทางเลือกในการประกอบอาชีพ จึงยังมีการลักลอบปลูกฝิ่นอยู่ ทั้งนี้จากการเฝ้าติดตามการปลูกฝิ่นบนพื้นที่สูง ในระหว่างปีพ.ศ.2547 - 2552 ของสำนักงาน ป.ป.ส. พบว่า มีแนวโน้มที่พื้นที่ปลูกฝิ่นมีปริมาณเพิ่มสูงขึ้น โดยเพิ่มขึ้นจาก 744 ไร่ ในฤดูกาลปลูกปี 2547/48 เป็นจำนวน 984 ไร่ในฤดูกาลปลูกปี 2548/49 จำนวน 1,445 ไร่ในฤดูกาลปลูกปี 2549/50 จำนวน 1,800 ไร่ ในฤดูกาลปลูกปี 2550/51 และจำนวน 1,319 ไร่ ในฤดูกาลปลูกปี 2551/52 โดยมีสาเหตุสำคัญเกิดจากขาดทางเลือกในการประกอบอาชีพ ประกอบกับราคาของฝิ่นสูงขึ้น ประกอบกับพื้นที่ห่างไกลทุรกันดาร การได้รับความช่วยเหลือจากภาครัฐด้านความจำเป็นพื้นฐานทำได้ยาก ทำให้บางชุมชนยังมีการลักลอบปลูกฝิ่นซ้ำซากในพื้นที่อยู่ ดังนั้นในการประชุมคณะกรรมการสถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูง เมื่อวันที่ 28 กุมภาพันธ์ 2551 และคณะกรรมการประสานงานและสนับสนุนงานโครงการหลวง (กปส.) เมื่อวันที่ 27 มิถุนายน 2551 สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด (สำนักงาน ป.ป.ส.) จึงได้ขอรับความช่วยเหลือในการพัฒนาชีวิตและความเป็นอยู่ของแก่ราษฎรในพื้นที่ที่มีปัญหาลักลอบการปลูกฝิ่นซ้ำซากในพื้นที่ภาคเหนือตอนบน ประธานมูลนิธิโครงการหลวงจึงมอบให้ สถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูง (องค์การมหาชน) ร่วมกับสำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด (ป.ป.ส.) และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง จำนวนกว่า 22 หน่วยงาน เข้าดำเนินการโครงการขยายผลโครงการหลวงเพื่อแก้ปัญหาพื้นที่ปลูกฝิ่นอย่างยั่งยืนเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชน ภายใต้แผนแม่บทซึ่งดำเนินงานมาแล้ว 2 ระยะ ดังนี้

ระยะที่ 1 (พ.ศ. 2553 - 2556) คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบ วันที่ 10 พฤศจิกายน 2552 ดำเนินงานในพื้นที่มีปัญหาการปลูกฝิ่นซ้ำซาก จำนวน 115 หย่อมบ้าน 15 ตำบล 7 อำเภอ ในจังหวัดเชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน และตาก

ระยะที่ 2 (พ.ศ. 2557 - 2561) คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบ วันที่ 26 มีนาคม 2556 ดำเนินงานต่อเนื่องในพื้นที่มีปัญหาการปลูกฝิ่นซ้ำซาก โดยเพิ่มเติมหย่อมบ้านที่มีปัญหาลักลอบปลูกฝิ่นรุนแรงจำนวน 11 พื้นที่ รวมพื้นที่ดำเนินการทั้งหมด 126 หย่อมบ้าน 18 ตำบล 7 อำเภอ ในจังหวัดเชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน และตาก

จากผลการดำเนินงานในระยะที่ผ่านมาเมื่อพิจารณาตามตัวชี้วัดความสำเร็จทั้งด้านการแก้ไขปัญหายาเสพติดทำให้ชุมชนเป้าหมายเลิกการปลูกฝิ่นและได้รับการพัฒนาตามนโยบายด้านสังคมและคุณภาพชีวิต ด้านเศรษฐกิจชุมชน ประชากรเป้าหมายได้รับการพัฒนาอาชีพบนฐานความรู้และทรัพยากรในท้องถิ่นและสามารถประกอบอาชีพที่ก่อให้เกิดแหล่งอาหารที่มั่นคง และรายได้ที่พอเพียงต่อครัวเรือน ชุมชนเป้าหมายเกิดความเข้มแข็งจากการรวมกลุ่มที่สามารถพึ่งพาตนเองได้ และมีศักยภาพในการป้องกันการแพร่ระบาดของยาเสพติด โดยกระบวนการมีส่วนร่วมของหน่วยงานส่วนท้องถิ่นและหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ชุมชนเป้าหมายมีการกำหนดของเขตพื้นที่ป่าและพื้นที่ทำกิน รวมทั้งมีกระบวนการฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม โดยการมีส่วนร่วมของชุมชนและหน่วยงานอย่างเข้มแข็ง โดยภาพรวมโครงการประสบความสำเร็จด้านการส่งเสริมทางเลือกการประกอบอาชีพ เช่น การปลูกผักในโรงเรือน กาแฟอาราบิกา และเสริมสร้างความมั่นคงด้านพืชอาหารให้กับชุมชน รวมถึงการสร้างเครือข่ายการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทำให้ชุมชนได้รับการพัฒนาความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น แต่ในระยะที่ผ่านมายังคงเป็นการดำเนินงานของหน่วยงานร่วมบูรณาการเป็นส่วนใหญ่ซึ่งได้พัฒนาผู้นำชุมชนเพื่อดำเนินงานควบคู่กับเจ้าหน้าที่ อย่างไรก็ตาม แต่ยังคงจำเป็นต้องมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะประเด็นสำคัญดังนี้

1. ด้านการพัฒนาชีวิตความเป็นอยู่เนื่องจากสภาพพื้นที่ที่ห่างไกลและทุรกันดาร ประชากรส่วนใหญ่ยังมีฐานะยากจนจึงมีความจำเป็นต้องมีการกระจายการพัฒนาให้มากขึ้นเพื่อลดความเหลื่อมล้ำ สร้างอาชีพทางเลือก พัฒนาผลผลิตสู่มาตรฐานความปลอดภัย เพิ่มช่องทางด้านการตลาด ควบคู่กับการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมพร้อมทั้งยกระดับการพัฒนาเพื่อนำไปสู่เป้าหมาย
2. ด้านการสร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชน สร้างการมีส่วนร่วมในการจัดทำแผนชุมชนที่เชื่อมโยงกับแผนพัฒนาของหน่วยงานส่วนท้องถิ่น ครอบคลุมด้านเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม และการป้องกันยาเสพติด รวมทั้งด้านการรวมกลุ่มเกษตรกรเพื่อนำไปสู่สถาบันเกษตรกรเพื่อพึ่งพาตนเองได้
3. ด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม มีการกำหนดของเขตพื้นที่ป่าและพื้นที่ทำกินอย่างมีส่วนร่วมโดยการจัดทำแผนการใช้ประโยชน์ที่ดินร่วมกับการจัดทำแผนที่การใช้ที่ดินรายแปลงของเกษตรกร เพื่อส่งเสริมการปรับระบบการใช้ประโยชน์ที่ดินเชิงอนุรักษ์ควบคู่กับการฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมให้ครอบคลุมพื้นที่เป้าหมาย